جشن شهریورگان مصادف است با زادروز داراب ( کوروش ) و همچنین مرگ مانی. اسطوره ها و جشن های ایرانی بسیار زیاد است و شوربختانه این آیین ها به دست فراموشی سپرده شده است. مدت هاست که آیین های باستانی ایرانی برگزار نمی شود و تقریبا اکثر افراد این مناسبت های باستانی را فراموش کرده اند.
اما هر مناسبتی که به کوروش بزرگ مربوط باشد فراموش شدنی نیست و این یگانه مرد بزرگ ایرانی در دل های مردم ایران خانه دارد و همیشه نامش به نیکی یاد می شود. 4 شهریور زادروز کوروش بزرگ یا داراب است که جشن شهریورگان هم در این تاریخ بوده و باشکوه و جلال خاصی در دوره پهلوی توسط شاهنشاه و مردم برگزار می شده است.
شهریور در اوستا
نام شهریور در متون اوستایی به گونه «خْـشَـتْـرَه وَئیریَـه» آمده که به معنای تقریبی «شهر و شهریاری (شهرداری) آرمانی و شایسته» است. چنین می‌نماید که این اندیشه و آرمان، خاستگاه نظریه‌های افلاطون و فارابی در زمینه «آرمان‌شهر» یا «مدینه فاضله» بوده باشد. نام شهریور چند بار به همین معنا در «گاتها»ی زرتشت نیز آمده است و بعدها در اوستای نو، او را به گونه‌ای تشخص‌یافته به پیکر یکی از امشاسپندان در می‌آورند.
داراب و کوروش بزرگ
خلف تبریزی در «برهان قاطع» (جلد سوم، ص ۱۳۱۶) از این روز به عنوان زادروز داراب نام می‌برد. با توجه به پاره‌ای اشاره‌های تاریخی و شباهت‌های داستان داراب در شاهنامه فردوسی و دیگر تاریخ نامه‌های ایرانی با گزارش های مورخان یونانی و ایرانی درباره کورش بزرگ، می‌توان احتمال ضعیفی درباره اینهمانی داراب و کوروش را پیش کشید.
ممکن است منتسب دانستن زادروز داراب یا کورش به روز شهریورگان که بر شهریاری آرمانی و شایسته دلالت دارد، یادمانی از خاطره پادشاهی کورش بزرگ در یاد مردمان و تاریخ‌نگاران بوده باشد.اما از سوی دیگر متون مانوی (متن ce و p به زبان پارتی) از این روز به عنوان روز جانباختن مانی یاد کرده‌اند.
مرگ مانی و زادروز کوروش
بر اساس متون ایرانی، جشن شهریورگان یا چهارم شهریورماه، با زایش و مرگ دو نفر از تأثیرگذارترین شخصیت‌های تاریخ ایران همزمان است: زایش داراب و مرگ مانی.
«(مانی) با شادی بزرگ و با خدایان روشنی‌ها و با نوای چنگ و سرود شادی پرواز کرد . . . و جاودان بماند به نزد خداوند اهورامزدا . . . چهار روز گذشته از شهریورماه، شهریورروز، روز دوشنبه، ساعت یازده، در استان خوزستان و به شهر بیلاباد (گندی شاپور)، که او پرواز کرد . . . به سوی سرای فروغ».
بنگرید به: وامقی، ایرج، نوشته‌های مانی و مانویان، ۱۳۷۸، ص ۲۹۰ تا ۲۹۳؛ M. Boyce, Acta Iranica, No. 9.
جشن مرگ مانی
آنگونه که از متون مانوی برمی‌آید، روز مرگ مانی در نزد مانویان یکی از بزرگترین جشن‌ها دانسته می‌شده و ظاهراّ به هنگام مرگ مانی این روز برابر با جشن «بِـما/ بِـمو» نیز بوده است.
به این ترتیب، چهارم شهریورماه نه تنها هنگام جشن شهریورگان، بلکه همزمان با جشن زادروز داراب (کورش) و جشن درگذشت یا جانباختن مانی نیز هست. همزمانی این دو رویداد اخیر از نگرگاهی دیگر نیز توجه برانگیز است: از سویی هنگام زایش پادشاهی بلندآوازه و کوششگر آرمان‌شهر ایرانی؛ و از سویی دیگر مرگ مانی درست در همین روز و دستاورد سلطه موبدان ساسانی بر ایران‌شهر و تباهی آرمان‌شهر ایرانی.
روز پدر زرتشتیان
چون جشن شهریورگان، زادروز کوروش بزرگ بوده و نیز به معنای "شهریاری بر اراده و نفس" است، جامعه زرتشتیان ایران این روز را به عنوان "روز بزرگداشت پدر" برگزیده و همه ساله آن را جشن می گیرند.
کوروش بزرگ با داراب اسطوره ای اینگونه که از متون تاریخی برمی آید یکی هستند و به همین دلیل در جشن شهریورگان زادروز کوروش را گرامی می دارند و از ایشان یاد می کنند. جشن های باستانی دلایل بسیار زیبایی داشته است و مردم باستان به هر دلیلی به جشن و پایکوبی می پرداخته اند، امید است ایران عزیز ما غرق در شادی و جشن های ملی و باستانی شود.